نکات کاربردی در مقاله نویسی

افراد با اهداف متفاوتی به نوشتن مقاله روی می آورند، به طور مثال دانشجویان ارشد و دکترا در رشته های مختلف از مهندسی هوافضا، مکانیک، برق، کامپیوتر، عمران، مواد، مهندسی پزشکی تا رشته های علوم انسانی مانند مدیریت، یا پژوهشگری که در یک مجموعه صنعتی و یا یک مجموعه پژوهشی و آزمایشگاهی در حال تحقیق هستند را در نظر بگیرید این افراد برای ارتقای سطح علمی خود یا برای بهبود شرایط کار صنعتی خود یا جهت ارائه برای فارغ التحصیلی نیازمند نوشتن مقاله هستند. اینکه یک دانشجو یا پژوهشگر در هر حوزه ای بتواند با روند مقاله نویسی آشنا باشد، نه تنها  در مراحل تحصیلی و شغلی می تواند کمک کننده باشد، می تواند برای اقدام برای مهاجرت تحصیلی نیز موثر باشد. چون یکی از الزاماتی برای دانشگاه های امتیاز بالا وجود دارد این است که فرد در حوزه تخصصی که در حال تحصیل و پژوهش است، مقاله ای با فاکتور موثر (Impact Factor) نسبتا خوب به انتشار رسانده باشد و بدیهی است که انتشار مقاله مستلزم این است که فرد کار سرچ و تحقیق انجام داده باشد و در واقع با روندهای جستجو و مفاهیم مقاله نویسی آشنا باشد.

 مفاهیم اساسی در نگارش مقاله علمی به 2 بخش اصلی تقسیم می شوند:

1. مفاهیم و اقدامات قبل از نگارش مقاله

انواع مقالات علمی

• مقالات پژوهشی (research paper) که معمولا به شبیه سازی ها، تحلیل ها، روش حل جدید و ... می پردازد.
• مقالات نقطه نظر علمی(viewpoint) اکثرا این نوع مقاله نویسی توسط سردبیر مجلات یا افراد شاخص و صاحب نظر در یک حوزه انجام می شود که یک دیدگاه یا نقطه نظر خاص را مورد بحث و بررسی قرار می دهد و معمولا در صفحه اول چاپ می شوند.
• مقالات فنی (technical paper) توسط کسانی که دید فنی خاصی روی یک موضوع صنعتی دارند، نوشته می شود و معمولا از نوع تجربی و آزمایشگاهی (expremental) است.
• مقالات مروری (review paper) اکثرا به مرور یک فرآیند اشاره دارند. مثلا یک مکانیزم در یک صنعت یا یک متد در یک مجموعه آزمایشگاهی-پژوهشی وجود دارد. در این تیپ از مقاله نویسی افراد این مکانیزم یا متد را با روش های مرسوم قبلی مقایسه کرده و عملکرد آنها را ارزیابی می کنند. در واقع مقالات مروری یک جامعه آماری برای متخصصان هر حوزه مهیا می کنند.

اصول نگارش

رعایت اصول نگارشی و لحن نوشتار نیز از اهمیت بالایی در مقاله نویسی برخوردار است. مواردی که باید به آنها توجه شود را می توان در 4 دسته ی اصلی انتخاب لغات، ساختار جمله، ساختار پاراگراف و هارمونی تقسیم بندی کرد و برای مثال می توان به نکاتی مثل اجتناب از تکرار و حشو، اجتناب از غلو، استفاده صحیح از مترادف ها و .... اشاره کرد.

معرفی بخش های مختلف مقاله و نحوه نگارش آنها

عنوان (title)

در عرف پژوهش های بین المللی از "عنوان یا تایتل" به عنوان چهره ی مقاله اشاره می شود. انتخاب عنوان در واقع نمود رسیدن به یک مقاله شاخص است از این جهت که وقتی شما در موتورهای جستجو مثل گوگل یک موضوع تحقیقاتی را سرچ میکنید، اگر عنوان مقاله شما به درستی انتخاب نشده باشد، در نتایج جستجو نشان داده نمی شود (اصطلاحا در گوگل بالا نمی آید).

چکیده (Abstract)

از چکیده به عنوان قلب یک مقاله یاد می شود. اولین گام در بررسی مقالات از دید خواننده آن، مطالعه چکیده است. برای نوشتن چکیده ی خوب، اصول و تکنیک های زیادی وجود دارد. اما به طور خلاصه نکاتی که باید در آن وجود داشته باشد می توان به هدف مقاله، روش، مشاهدات و نتیجه گیری اشاره کرد. البته در هنگام مقاله نویسی همواره باید به محدودیت تعداد لغات چکیده که در مجله ذکر شده دقت داشت.

مقدمه (introduction)

در مقاله نویسی علمی، مقدمه به عنوان دست های مقاله شناخته می شود. در مقدمه پیشینه موضوع، ضرورت انجام تحقیق، خلاهای موجود، نوآوری و اهداف در بخش های مناسب و با دستورهای عمل صحیح بیان می شوند.

مواد و روش ها (materials & method)

در این بخش به جزییات شبیه سازی ها، تحلیل ها، روش های کار می پردازد. در واقع نوآوری های خاص هر کار در این مرحله از مقاله نویسی بیان می شود.

نتایج و بحث (results & discussion)

نتایج معمولا به اشکال مختلفی مانند تصویر، نمودار، متن، جدول و ..... ارائه می شود. اگر روش های متفاوتی به کار گرفته شده، نتایج هر کدام باید تحت عناوین و زیر عناوین تشریح شود.

اشکال (figures)

اشکال در حقیقت صدای مقاله هستند. اغلب در بررسی اولیه هر مقاله بعد از عنوان، اشکال (فیگرها) نظر مخاطب را جلب می کند. به طور مثال اینکه کانتورهای خروجی یک شبیه سازی چگونه انتخاب شده باشند، به چه شکل تقسیم بندی شوند، محورها نام گذاری و واحد گذاری شده باشند و ..... تاثیر مهمی در خواننده و بهبود سطح مقاله نویسی دارد.

منابع (references)

نحوه ذکر منابع و مراجع براساس قوانین هر مجله متفاوت است. اما چارچوب ها و ابزارهای کاربردی وجود دارد که نگارش این بخش را تسهیل می کند.

2. مفاهیم و اقدامات بعد از نگارش مقاله

مراحل چاپ یک مقاله

به طور کلی چاپ یک مقاله در 4 مرحله اصلی "پژوهش، نگارش، ارسال و داوری" پیش می رود. بعد از نگارش مقاله با در نظر گرفتن همه نکات، نوبت به ارسال آن برای مجلات و انتشار آن می رسد.

 انتخاب مجله مناسب

یکی از اولین گام ها در ارسال مقاله، انتخاب مجله مناسب است. برای این کار ابتدا به شناخت پایگاه های اطلاعاتی و شناخت مجلات نیاز داریم به طور مثال SPRINGER (انتشارات بین المللی علوم مهندسی)، Sciencedirect (پایگاه استنادی علوم نظری و عملی)، ASME (انجمن مهندسان مکانیک آمریکا)، AIAA (انجمن هوانوردی و فضانوردی آمریکا)، IEEE (انجمن مهندسان برق و الکترونیک) از معروف ترین پایگاه های منتشر کننده مقالات هستند که می توانند انتخاب محققین در حال مقاله نویسی باشند. سپس برای بررسی اسکوپ (scope) هر مجله می توان به سایت آن ها مراجعه کرده و چند مورد از مقالات اخیر آنها را بررسی کرد. بعد در آخرین مرحله باید به بررسی Impact Factor (IF) مجلات و سطح کیفی، روند داوری و بازه های زمانی متداول آنها پرداخته شود.

نکات مهم در ارسال و داوری

ابتدایی ترین و بدیهی ترین نکته این است که راهنمای نویسندگان مجله مورد نظر حتما مطالعه شود. یکی دیگر از مواردی که به بهبود کیفیت مقاله نویسی کمک می کند استفاده از نرم افزارهای موجود برای مرجع گذاری می باشد. تعیین داوران پیشنهادی نیز روند داوری و انتشار مقاله را تسهیل می کند، به طور مثال می توان نویسندگای مقالاتی که در مراجع از آن ها استفاده شده است را به عنوان داور پیشنهاد داد، هر چند این پیشنهادات هیچ الزامی را برای مجله ایجاد نمی کند.

پس از ارسال یکی از حالت های زیر برای مقاله اتفاق می افتد:

• Accept پذیرش قطعی و بدون اصلاحات
• Accept with Revision پذیرش با اعمال اصلاحاتی که ممکن است جزئی یا اساسی باشد
• Technical Check ممکن است باعث رد مقاله شود
• Rewite مقاله باید بازنویسی شده و مجدد ارسال شود
• Reject رد کامل مقاله

نویسنده: ستاره دهقان، کارشناس دپارتمان مهندسی هوافضا گروه آموزشی پارس پژوهان